De volgende keer dat je wegdroomt of in gedachten verzonken raakt wanneer je in het vuur van de (open) haard aan het staren bent of zelfs naar een eenzaam kaarsvlammetje, denk dan hier eens aan: gehypnotiseerd geraken door het vuur zou het vonkje geweest kunnen zijn dat de evolutie van het menselijk brein heeft aangewakkerd. Nieuw bewijs geeft immers aan dat vuur de evolutie van het menselijk brein beïnvloed zou kunnen hebben.
Het is alom bekend dat vuur ervoor gezorgd heeft dat de mens kon overleven. Niet alleen omdat het warmte verstrekt maar ook omdat het gebruikt kon worden om eten te maken en betere wapens te smeden. Toch is het ook zo dat onderzoek rond cognitieve evolutie van de mens, een onderzoeksveld dat psychologie, antropologie, neurowetenschappen en genetica bundelt, aangeeft dat onze reactie op vuur wijzigingen in de hersenen teweeg heeft gebracht die een grote en blijvende impact hebben. Het heeft er bijvoorbeeld voor gezorgd dat we ons lange termijn geheugen hebben kunnen ontwikkelen en oplossingsgericht kunnen denken.
Archeologisch bewijs geeft aan dat de Homo erectus, zo’n twee miljoen jaar geleden, als eerste vuur ging gebruiken op een gecontroleerde manier. Deze vroege mensachtigen gingen vuur ’s nachts gebruiken als lichtbron en als een manier om roofdieren af te schrikken. John Gowlett, archeoloog aan de universiteit van Liverpool, stelt dat deze innovatie leidde tot een diepgaande verandering in hoe onze hersenen de tijd regelden. Oorspronkelijk stond het ondergaan van de zon gelijk aan inactiviteit, het signaal dus om te gaan slapen. De creatie van kunstmatig daglicht door middel van het vuur zorgde er echter voor dat de mensen van toen zich gingen aanpassen wat uiteindelijk evolueerde naar een punt waar mensen tot 16 uur per dag actief en alert kunnen blijven.
Psycholoog Frederick L. Coolidge van de universiteit van Colorado stelt verder dat vuur ook de slaapkwaliteit gewijzigd heeft. Tijdens de REM-slaap (rapid eye movement), gaat men het meest levendig dromen en versterkt ons brein het vermogen om eerder geleerde zaken vast te houden. De keerzijde is dat de REM-slaap ook gepaard gaat me een soort van verlamming waarbij de spieren tijdelijk hun kracht verliezen, niet meteen iets wat handig was als je mogelijk omringd werd door roofdieren. Het gebruik van vuur om deze dieren weg te houden zou het voor de vroege mensachtigen veiliger gemaakt hebben om rustig te slapen en zou zo hun vermogen aangescherpt hebben om moeilijkere taken uit te voeren zoals het maken van gereedschap. Ter vergelijking, vandaag de dag bedraagt de REM-slaap zo’n 25% van onze slaapcyclus, bij apen is dat 15%.
Vuur zou ook ons vermogen om verschillende dingen tegelijkertijd te denken en deze met elkaar te verbinden verbeterd hebben. Dit werkgeheugen is een essentiële troef in het voorstellen en uitvoeren van gecompliceerde plannen. Psycholoog Matt Rossano van de universiteit van zuidoost Louisiana vermoedt dat kleine sociale groepen deze gewijzigde mentale toestand zo’n 100.000 geleden bereikten rond een kampvuur.
Wanneer we ons intensief focussen op een specifiek object, in dit geval vuur, is dat een manier om een meditatieve toestand te bereiken. De zones in onze hersenen die ervoor zorgen dat je kan mediteren overlappen grotendeels met de zones die het werkgeheugen aanvoeren. Omdat meditatie voordelen heeft voor de gezondheid, stelt Rossano dat diegenen dit goed konden mediteren in de evolutie begunstigd zouden zijn door hen de mogelijkheid te geven deze gave door te geven aan hun nakomelingen.
Door hun aandacht de sturen konden onze voorouders onvoorziene omstandigheden opvangen door alternatieve reacties vooraf in te plannen. Deze eigenschap biedt een substantieel voordeel in vergelijking met de beperktere mogelijkheden die de oudere mensachtigen zoals de neanderthalers hadden en onderbouwt ook waarom we het vermogen hebben om het hoofd te bieden aan een enorme variatie in taken die de hedendaagse maatschappij van ons vraagt. De meest ingrijpende verwezenlijking van vuur zou dus best wel eens het menselijk geheugen kunnen zijn.
Bron: Smithsonian.com – ‘Fire Good. Make Human Inspiration Happen’ door Thomas Wynn
